1/4
Wyrabianie gołek owczych, Niedzica

Miejsce (opis):

Szałas rodziny Olejarzy w Niedzicy w Pieninach  (tzw. Bacówka u Jasia)

Miejsce przedstawionego obiektu:

Niedzica

Data dokumentu:

15 lipiec 2024 r. XXI w.

Autor fotografii lub dokumentu:

Typ obiektu:

Opis:

Fotografia przedstawia rodzinę Olejarzy z Pienin wyrabiającą owcze sery na szałasie.
Dane podstawowe:

Tytuł obiektu:

Wyrabianie gołek owczych, Niedzica

Autor dokumentu:

Data powstania:

15 lipiec 2024 r. XXI w.

Miejsce:

Niedzica

Typ obiektu:

Kolekcja:

Opis główny:

Fotografia przedstawia rodzinę Olejarzy z Pienin wyrabiającą owcze sery na szałasie. Szałas położony jest za zaporą wodną, w Niedzicy, w Pieninach. Dwie osoby z rodziny – Lucyna (bacynia) i Maksymilian (Maks, syn) – siedzą wokół rozpalonej watry, nad którą zawieszony jest na łańcuchu kocioł z gorącą wodą. Wewnątrz kotła, w wodzie, znajdują się bryły zaklaganego bundza, sera owczego, który służy jako podstawa do wyrabiania innych rodzajów serów. Bryły są dzielone na mniejsze części i wyciskane rękami pasterzy. Po osiągnięciu odpowiedniej formy i gęstości sera, jest on wkładany do kotła z wrzącą wodą, a następnie ponownie wyciskany i formowany. W kolejnej części pasterze wkładają go do drewnianych form i dalej wyciskają do uzyskania odpowiedniego kształtu.

Kontekst kulturowy:

Gołka jest jednym z rodzajów sera wytwarzanego w większości szałasów pasterskich po polskiej stronie Karpat. Posiada też inne zwyczajowe nazwy: ser gazdowski, pucok, kłodka, klocek. Zazwyczaj jest to ser o kształcie walcowatym, o wymiarach: długość 8-15 cm, średnica 5-10 cm, waga 15–60 dkg. Pasterze wyrabiają go w trzech rodzajach w zależności od rodzaju wykorzystanego mleka, jako ser czysto owczy, czysto krowi lub mieszany, składający się z różnej ilości i proporcji mleka krowiego połączonego z owczym. W zależności od rodzaju wykorzystanego mleka, ser ten posiada delikatny lub bardziej ostry smak, wyczuwalna jest także lekko słonawa nuta. Biorąc pod uwagę rodzaj wykonania, gołka występuje też w dwóch rodzajach: jako ser wędzony (ma wówczas lekko brązowy kolor) lub naturalny, w kolorze białym lub lekko kremowym. Bazą tego sera jest bundz - klagany ser wytwarzany na szałasach w tzw. pucierach, czyli drewnianych lub plastikowych beczkach. Powstaje on na bazie podgrzanego mleka, do którego wlewa się podpuszczkę, a następnie pozostawia do ścięcia i zebrania w jeden lub kilka mniejszych serów. Ser jest zdobiony – jest wytwarzany jest w drewnianych formach, które posiadają zazwyczaj różnego rodzaju ornamentykę, a jej kształt odbija się na wyrabianych serze. Zazwyczaj są to motywy geometryczne, m.in. romby, kwadraty, pętle, krzyżyki.
Współcześni pasterze z polskich Karpat chętnie wyrabiają gołkę, ze względu na jej wielkość, możliwości używania różnego rodzaju mleka i cenę, niższą niż cena tradycyjnego oscypka.  Gołka odgrywa dużą rolę w obrzędowości pasterskiej – jest to ser serwowany z okazji różnego rodzaju świąt rodzinnych, wspólnotowych, jak i kościelnych, na których spotykają się całe rodziny. Podaje się go także z okazji uroczystości świeckich, jako poczęstunek dla gości.
Data:

Data dokumentu/fotografii:

15.07.2024

Data dokumentu rok / wiek:

Opis dotyczący historii dokumentu:

fotografia wykonana przez Ewę Kocój podczas badań terenowych
Miejsce dokumentu/obiektu:

Państwo:

Polska

Region:

Małopolska

Nazwa geograficzna:

Spisz
Przedstawienie na dokumencie:

Tematyka:

Typ przedstawienia:

Dodatkowe przedstawienia 1:

Dodatkowe przedstawienia 2:

Dodatkowe przedstawienia 3:

Dane właścicielskie:

Właściciel dokumentacji lub Instytucja przechowująca:

Miejsce przechowywania oryginału:

Informacje o rekordzie:

Ostatnia modyfikacja:

20 sierpień 2024 r.

Numer identyfikacyjny:

265