1/4
Kule (laski) pasterskie, Kacwin

Miejsce (opis):

Bacówka rodziny Wilczków, Kacwin, Spisz, Polska

Miejsce przedstawionego obiektu:

Kacwin, Spisz, woj. małopolskie

Data dokumentu:

24 lipiec 2024 r. XXI w.

Autor fotografii lub dokumentu:

Technika i materiał:

Opis:

Fotografia przedstawia wyrabianie kul (lasek) pasterskich na szałasie bacy Jana Wilczka Konopki w Kacwinie na Spiszu, w 2024 roku. Kule zostały zawieszone na ścianie bocznej (prawej) szałasu do osuszenia.
Dane podstawowe:

Tytuł obiektu:

Kule (laski) pasterskie, Kacwin

Autor dokumentu:

Data powstania:

24 lipiec 2024 r.

Miejsce:

Kacwin, Spisz, woj. małopolskie

Technika i materiał:

Opis główny:

Fotografia przedstawia proces wyrabianie kul (lasek) pasterskich na szałasie bacy Jana Wilczka Konopki w Kacwinie na Spiszu, w 2024 roku. Po znalezieniu odpowiednich gałęzi drzew na laskę, baca wraz z juhasami moczyli je kilka godzin we wrzącej wodzie, a następnie mocnymi ruchami zaginali w jedną stronę (wykrzywiali) wokół grubego pala, pomagając sobie przy tym metalowym łańcuchem. Aby kij nie prostował się, wzmacniali wygięcie metalowym drutem. W ten sposób uzyskiwali okrągły zakrzywiony kształt (tzw. ślimakowaty) na górze kija, stanowiący uchwyt. Następnie oddzielali część kory z kija i wycinali na nim wzory (zazwyczaj o kształcie geometrycznym lub roślinnym). Po uzyskaniu odpowiedniego kształtu pozostawiali kije do wysuszenia, a następnie smarowali olejem i przypiekali nad ogniem, dla wzmocnienia ich siły.

Kontekst kulturowy:

Kule pasterskie należą do zwyczajowych atrybutów baców karpackich i znajdują się w większości szałasach. Są wzorowane na chrześcijańskich pastorałach i  żezłach (łac. baculus pastoralis - „kij pasterski”) Pełnią  ważną funkcję w życiu codziennym i obrzędowym pasterzy karpackich – są przede wszystkim symbolem władzy bacy nad innymi pasterzami znajdującymi się na jednym szałasie. Pełni też funkcję reprezentacyjną - każdy baca wychodząc z owcami na wypas zabiera ze sobą kulę pasterską – podczas wypasu lub oficjalnie obchodzonych świąt pasterskich (m.in. zwyków bacowskich/pasterskich) jest ona symbolem jego władzy. Kula pełni także funkcję użyteczną pozwalając oprzeć się na niej podczas odpoczynku na wypasie lub odciągnąć zwierzęta za tyle nogi w przypadku jego zasłabnięcia lub utknięcia w jakimś miejscu.  W dawnych wierzeniach pasterskich kula pełniła też funkcję apotropeiczną, czyli ochraniającą od złych sił i potencjalnych możliwości ich negatywnych działań na szałasie. Pasterze wierzyli m.in. iż kula ma moc magiczną – dotknięcie nią lub jej częścią (drzazgą) potrafi zepsuć mleko lub wyrabiane na szałasach sery.

W dawnych czasach kule pasterskie zdobiono – każdy baca sam wybierał kształt i symbolikę wzorów. Część baców rzeźbiła na górnych końcach lasek znaki rodowe (totemiczne) oznaczające prawdopodobnie przynależność do określonego rodu oraz jego cechy charakterystyczne (np. wykończenie głową niedźwiedzia  oznaczało odwagę pasterzy z tego rodu; głową wilka – mądrość, wolność i oddanie;  głową zająca – szczęście i odrodzenie). Na kijach pasterskich, w części środkowej, rzeźbiono także często różne przedstawienia, m.in. o kształtach geometrycznych (romby, kwadraty, trójkąty), zoomorficznych lub znaki apotropeiczne (np. krzyżyki – w zależności od wyznania bacy – katolickie lub prawosławne). Na kijach bacowie kreślili lub ciosali także karbiki, czyli znaki określające liczbę owiec przyjmowanych do stada na sezonowy wypas.
Data:

Data dokumentu/fotografii:

24.07.2024

Data dokumentu rok / wiek:

Opis dotyczący historii dokumentu:

Fotografia wykonana przez Ewę Kocój podczas etnograficznych badań terenowych prowadzonych w roku 2024

Data obiektu przedstawionego na dokumencie rok / wiek:

Miejsce dokumentu/obiektu:

Państwo:

Polska

Region:

Małopolska

Nazwa geograficzna:

Spisz
Przedstawienie na dokumencie:

Tematyka:

Typ przedstawienia:

Główne przedstawienie:

Dane właścicielskie:

Właściciel dokumentacji lub Instytucja przechowująca:

Miejsce przechowywania oryginału:

Informacje o rekordzie:

Ostatnia modyfikacja:

19 sierpień 2024 r.

Numer identyfikacyjny:

263