Kule (laski) pasterskie, Kacwin
Miejsce (opis):
Bacówka rodziny Wilczków, Kacwin, Spisz, Polska
Miejsce przedstawionego obiektu:
Kacwin, Spisz, woj. małopolskie
Autor fotografii lub dokumentu:
Typ obiektu:
Opis:
Fotografia przedstawia wyrabianie kul (lasek) pasterskich na szałasie bacy Jana Wilczka Konopki w Kacwinie na Spiszu, w 2024 roku. Kule zostały zawieszone na ścianie bocznej (prawej) szałasu do osuszenia.
Dane podstawowe:
Tytuł obiektu:
Kule (laski) pasterskie, Kacwin
Autor dokumentu:
Data powstania:
24 lipiec
2024
r.
Miejsce:
Kacwin, Spisz, woj. małopolskie
Typ obiektu:
Kolekcja:
Opis główny:
Fotografia przedstawia proces wyrabianie kul (lasek) pasterskich na szałasie bacy Jana Wilczka Konopki w Kacwinie na Spiszu, w 2024 roku. Po znalezieniu odpowiednich gałęzi drzew na laskę, baca wraz z juhasami moczyli je kilka godzin we wrzącej wodzie, a następnie mocnymi ruchami zaginali w jedną stronę (wykrzywiali) wokół grubego pala, pomagając sobie przy tym metalowym łańcuchem. Aby kij nie prostował się, wzmacniali wygięcie metalowym drutem. W ten sposób uzyskiwali okrągły zakrzywiony kształt (tzw. ślimakowaty) na górze kija, stanowiący uchwyt. Następnie oddzielali część kory z kija i wycinali na nim wzory (zazwyczaj o kształcie geometrycznym lub roślinnym). Po uzyskaniu odpowiedniego kształtu pozostawiali kije do wysuszenia, a następnie smarowali olejem i przypiekali nad ogniem, dla wzmocnienia ich siły.
Kontekst kulturowy:
Kule pasterskie należą do zwyczajowych atrybutów baców karpackich i znajdują się w większości szałasach. Są wzorowane na chrześcijańskich pastorałach i żezłach (łac. baculus pastoralis - „kij pasterski”) Pełnią ważną funkcję w życiu codziennym i obrzędowym pasterzy karpackich – są przede wszystkim symbolem władzy bacy nad innymi pasterzami znajdującymi się na jednym szałasie. Pełni też funkcję reprezentacyjną - każdy baca wychodząc z owcami na wypas zabiera ze sobą kulę pasterską – podczas wypasu lub oficjalnie obchodzonych świąt pasterskich (m.in. zwyków bacowskich/pasterskich) jest ona symbolem jego władzy. Kula pełni także funkcję użyteczną pozwalając oprzeć się na niej podczas odpoczynku na wypasie lub odciągnąć zwierzęta za tyle nogi w przypadku jego zasłabnięcia lub utknięcia w jakimś miejscu. W dawnych wierzeniach pasterskich kula pełniła też funkcję apotropeiczną, czyli ochraniającą od złych sił i potencjalnych możliwości ich negatywnych działań na szałasie. Pasterze wierzyli m.in. iż kula ma moc magiczną – dotknięcie nią lub jej częścią (drzazgą) potrafi zepsuć mleko lub wyrabiane na szałasach sery.
W dawnych czasach kule pasterskie zdobiono – każdy baca sam wybierał kształt i symbolikę wzorów. Część baców rzeźbiła na górnych końcach lasek znaki rodowe (totemiczne) oznaczające prawdopodobnie przynależność do określonego rodu oraz jego cechy charakterystyczne (np. wykończenie głową niedźwiedzia oznaczało odwagę pasterzy z tego rodu; głową wilka – mądrość, wolność i oddanie; głową zająca – szczęście i odrodzenie). Na kijach pasterskich, w części środkowej, rzeźbiono także często różne przedstawienia, m.in. o kształtach geometrycznych (romby, kwadraty, trójkąty), zoomorficznych lub znaki apotropeiczne (np. krzyżyki – w zależności od wyznania bacy – katolickie lub prawosławne). Na kijach bacowie kreślili lub ciosali także karbiki, czyli znaki określające liczbę owiec przyjmowanych do stada na sezonowy wypas.
W dawnych czasach kule pasterskie zdobiono – każdy baca sam wybierał kształt i symbolikę wzorów. Część baców rzeźbiła na górnych końcach lasek znaki rodowe (totemiczne) oznaczające prawdopodobnie przynależność do określonego rodu oraz jego cechy charakterystyczne (np. wykończenie głową niedźwiedzia oznaczało odwagę pasterzy z tego rodu; głową wilka – mądrość, wolność i oddanie; głową zająca – szczęście i odrodzenie). Na kijach pasterskich, w części środkowej, rzeźbiono także często różne przedstawienia, m.in. o kształtach geometrycznych (romby, kwadraty, trójkąty), zoomorficznych lub znaki apotropeiczne (np. krzyżyki – w zależności od wyznania bacy – katolickie lub prawosławne). Na kijach bacowie kreślili lub ciosali także karbiki, czyli znaki określające liczbę owiec przyjmowanych do stada na sezonowy wypas.
Data:
Miejsce dokumentu/obiektu:
Państwo:
Polska
Region:
Małopolska
Nazwa geograficzna:
Spisz
Przedstawienie na dokumencie:
Dane właścicielskie:
Właściciel dokumentacji lub Instytucja przechowująca:
Miejsce przechowywania oryginału:
Informacje o rekordzie:
Ostatnia modyfikacja:
19 sierpień
2024 r.
Numer identyfikacyjny:
263