1/4
Czerpaki na szałasie, Sromowce Wyżne

Miejsce (opis):

Bacówka na Przystani, baca Tadeusz Nędza, Sromowce Wyżne, Pieniny, Polska

Miejsce przedstawionego obiektu:

Sromowce Wyżne, Pieniny, woj. małopolskie

Data dokumentu:

Autor fotografii lub dokumentu:

Technika i materiał:

Opis:

Fotografia przedstawia drewniane czerpaki zawieszone na ścianie szałasu bacy X. Na fotografii uwieczniono sześć czerpaków, zawieszonych na metalowych gwoździach na jednej ze ścian szałasu. Czerpaki te służą do nabierania żętycy i częstowania osób przybywających na szałas.
Dane podstawowe:

Tytuł obiektu:

Czerpaki na szałasie, Sromowce Wyżne

Autor dokumentu:

Data powstania:

Miejsce:

Sromowce Wyżne, Pieniny, woj. małopolskie

Technika i materiał:

Opis główny:

Fotografia przedstawia drewniane czerpaki zawieszone na ścianie szałasu bacy Tadeusza Nędzy, poniżej obrazku Matki Bożej. Na fotografii uwieczniono siedem czerpaków, zawieszonych na metalowych gwoździach na jednej ze ścian szałasu. Czerpaki te służą do nabierania żętycy i częstowania osób przybywających na szałas. Czerpaki są różnej wielkości – dwa z nich, znajdujące się po lewej stronie od góry) są niewielkich rozmiarów, kolejnych pięć są zbliżone wielkością. Czerpaki są tego samego kształtu, ale różnią się techniką wyrabiania – część z nich posiada dwa,  trzy lun cztery otwory w części chwytnej. Przedmioty te różnią się także motywami ornamentowymi, są rzeźbiony motywami solarnymi (półksiężycami), roślinnymi (rozety w kształcie szarotki) lub  geometrycznymi (romby). Na części z nich widnieją dwa szlaki okalające czerpak dookoła – jeden znajduje się w dolnej części czerpaka, drugi w górnej; u innych jest tylko jeden szlak znajdujący się w górnej części czerpaka lub są gładkie, pozbawione elementów zdobniczych. U dołu niektórych czerpaków znajduje się podstawa wykonana z metalu – służy ona wzmocnieniu przedmiotu oraz jego ozdobie. Część chwytna czerpaków jest wykończona u góry kołem i niekiedy ornamentowana motywami geometrycznymi.

Kontekst kulturowy:

Czerpaki należą do podstawowego wyposażenie szałasu, są własnością bacy oraz juhasów tworzących jedna wspólnotę. Czerpaki wykonywane były przez snycerzy, rzeźbiarzy, cieśli lub samych pasterzy. Wykonywane były z dolnej części pnia wybranego drzewa, zazwyczaj była to lipa, brzoza, klon, wierzba, grusza, czereśnia, jawor, modrzew, jodła lub świerk. Nadawano im odpowiedni kształt i wielkość, a następnie dodawano uchwyty, tworząc w ten sposób pionową lub poziomą rączkę pozwalającą na swobodne uchwycenie przedmiotu. Rączka ta była zazwyczaj pokrywana ornamentem oraz wykańczana w górnej części odpowiednim symbolem, m.in. głową niedźwiedzia, wilka, węża, orła (podobnie jak kula pasterska). Na powierzchni czerpaków ryzowano wzory o charakterze geometrycznym, solarnym, roślinnym lub zoomorficznym.
Od dziesiątek lat służyły jako przedmioty użytkowe, do których pasterze nabierali żętycę i wypijali podczas codziennej pracy chroniąc się w ten sposób od głodu i upału. W czerpakach częstowano także żętycą gości przybyłych na szałasy. Obecnie znane są także czerpaki ozdobne, stanowiące element wystroju szałasu i jego stylizacji góralskiej. Są zawsze przedmiotem dumy pasterzy, którzy zawsze wyposażają w nie szałasy i traktują jako element dumy pasterskiej.
Miejsce dokumentu/obiektu:

Państwo:

Polska

Region:

Małopolska

Nazwa geograficzna:

Spisz
Przedstawienie na dokumencie:

Tematyka:

Typ przedstawienia:

Główne przedstawienie:

Dane właścicielskie:

Właściciel dokumentacji lub Instytucja przechowująca:

Miejsce przechowywania oryginału:

Informacje o rekordzie:

Ostatnia modyfikacja:

17 sierpień 2024 r.

Numer identyfikacyjny:

262