Dane podstawowe:
Tytuł dzieła:
Koszyk z leszczyny, Nálepkovo
Autor:
Typ obiektu:
Technika i materiał:
Kolekcja:
Opis:
Niewielki koszyk z leszczyny wykonany techniką żeberkowo-krzyżową. Wstępem do jego wykonania jest przygotowanie materiału do wyplatania. Są nim długie pasma łyka pozyskiwane przy pomocy niewielkiego nożyka z okorowanych gałązek leszczyny. Istotne jest, żeby pozyskany materiał był od razu zużyty, ponieważ podsychające łyko sztywnieje i uniemożliwia wyplatanie. W przypadku omawianego koszyka, pierwszą czynnością jego wykonania było zrobienie z nieokorowanej gałęzi dł. ok. 90 cm pałąka uchwytu, a zarazem zasadniczej części szkieletu koszyka. W tym celu na wysokości ok 3,5 cm nad końcami gałęzi zostały zrobione niewielkie wręby, które miały zapobiec przesuwaniu się drucianej pętli ściągającej ku sobie, na odległość ok. 20 cm, końce wygiętej w pałąk (kabłąk ) gałęzi. Kabłąk ten, pełniąc role uchwytu wyznaczą zarazem szerokość tylnej ścianki ("pleców") i tym samym szerokość całego koszyka. Początkiem samego już wyplatania koszyka było zrobienie zbliżonego do prostokąta dna (spodu) koszyka. W tym celu na ziemi, w kilku centymetrowych (ok.2,5 - 3 cm) odstępach ułożonych zostało 5 długich pasm łyka. W połowie ich długości, poziomo, pod kątem 90*, przeplecionych zostało, stykających się krawędziami, 9 dłuższych pasm. Pierwsze 5 długich, wystających poza uplecione dno (spód) taśm przeplecionych zostało przez drut ściągający końcówki pałąka i znalazło się pomiędzy jego ramionami, stanowiąc pionowy szkielet tylnej ściany ("pleców") koszyka. Zarazem, końcówki pałąka poniżej drutu i nacięć, stały sie pierwszą z dwóch par nóżek na których opierać się ma cały korpus koszyka, nie dotykając swoim dnem (spodem) podłoża. Podginając do góry wszystkie długie wstęgi łyka wystające poza splot dna (spodu),formowany był pionowy szkielet. Pomiędzy te "żeberka" ('słupki") można już było przeplatać długie pasma łyka tworzące właściwy korpus koszyka. Na samym początku wyplatania wstawione zostały dwa pionowe słupki z przeciętych wzdłuż na pół, kawałków gałęzi o dł. ok 27 cm które zapewniły drugą parę nóżek, oraz wzmocniły cały szkielet i wyznaczyły zarazem wysokość całego korpusu koszyka na ok. 26,5 cm. Wykonany on został z 18-tu różnej szerokości pasm, poziomo wplatanych na przemian, tak, że gdy pierwsze pasmo przechodziło na zewnątrz żeberka (słupka), to kolejne stykające się z nim dolną krawędzią, przechodziło od strony wewnętrznej. Długość łyka była dobierana tak, aby po wypleceniu na całym obwodzie korpusu, pozostawała końcówka na tyle długa, by zachodziła na odpowiednio długim odcinku na początek wstęgi i mogła być na nim dociśnięta przynajmniej przez dwa żeberka . Długość łyka była dobierana również tak, aby cały korpus koszyka wyraźnie rozszerzał się ku górze. W efekcie część korpusu pomiędzy ramionami pałąka (kabłąka ) uchwytu stanowi prawie równą, nieznacznie wygiętą powierzchnie tylnej ścianki (pleców" ) koszyka, natomiast boczne i środkowe powierzchnie tworzą wyraźne, rozszerzające się wybrzuszenie, a ich górna krawędź ma formę zbliżoną do półokręgu. Wykończenie korpusu koszyka stanowi rodzaj obręczy uplecioną z trzech warstw długich pasm łyka przeplatanych z pionowymi słupkami (żeberkami ) zawijanymi na tych obręczach. Dodatkowo cała ta górna krawędź koszyka została spiralnie opleciona długą, wąską, szczególnie cienką i wiotką taśmą łyka.
Wyplatanie z leszczyny uchodzi za jedną z bardziej czasochłonnych i pracochłonnych profesji, dlatego też należy do najszybciej zanikających specjalizacji we współczesnych czasach.
Na terenach Słowacji, koszykarstwo (plecionkarstwo, wikliniarstwo) wykorzystujące różnego rodzaju surowce roślinne bywało jedną z powszechniejszych profesji romskich, zwłaszcza na przełomie XIX - XX w. Miejscowościami będącymi większymi skupiskami tych romskich rzemieślników były m. innymi : Nacina Ves koło Michalovec, Rimavska Sobota i inne. W Czechach takim miejscem była Jihlava. W Europie środkowej, im dalej na południe, zaczynając od Słowacji, poprzez Węgry, Rumunię, aż kraje Bałkanów było to jedno z częściej spotykanych niemetalowych rzemiosł tamtejszych Romów. Sporadycznie wciąż można w tych krajach napotkać jeszcze Romów trudniących się koszykarstwem i sprzedażą swych wyrobów, ale jest to już schyłek tej profesji wypieranej coraz bardziej przez wyroby przemysłowe. Natomiast o jej roli i znaczeniu w nieodległej przeszłości, dla nieromskiej, osiadłej, rolniczej ludności tych rejonów, może świadczyć następujący fakt, że w 1995 r. w Grecji, na terenie Zachodniej Tracji, w miejscowości Thrylorio w gminie Komotini zostało otwarte Muzeum Koszykarstwa Romskiego. Zgromadzone w nim artefakty pochodzą nie tylko z tego regionu, ale z całej Grecji, południowej Bułgarii, europejskiej części Turcji z Albanii, Serbii i innych krajów. Podobnie było też w innych rejonach Europy.
Z kolei w Hiszpanii i we Francji jeszcze po wojnie, w latach 60-tych zajmowali się koszykarstwem wędrowni lub półosiadli Manusze, o czym świadczą zachowane zdjęcia tych rzemieślników.
Wyplatanie z leszczyny uchodzi za jedną z bardziej czasochłonnych i pracochłonnych profesji, dlatego też należy do najszybciej zanikających specjalizacji we współczesnych czasach.
Na terenach Słowacji, koszykarstwo (plecionkarstwo, wikliniarstwo) wykorzystujące różnego rodzaju surowce roślinne bywało jedną z powszechniejszych profesji romskich, zwłaszcza na przełomie XIX - XX w. Miejscowościami będącymi większymi skupiskami tych romskich rzemieślników były m. innymi : Nacina Ves koło Michalovec, Rimavska Sobota i inne. W Czechach takim miejscem była Jihlava. W Europie środkowej, im dalej na południe, zaczynając od Słowacji, poprzez Węgry, Rumunię, aż kraje Bałkanów było to jedno z częściej spotykanych niemetalowych rzemiosł tamtejszych Romów. Sporadycznie wciąż można w tych krajach napotkać jeszcze Romów trudniących się koszykarstwem i sprzedażą swych wyrobów, ale jest to już schyłek tej profesji wypieranej coraz bardziej przez wyroby przemysłowe. Natomiast o jej roli i znaczeniu w nieodległej przeszłości, dla nieromskiej, osiadłej, rolniczej ludności tych rejonów, może świadczyć następujący fakt, że w 1995 r. w Grecji, na terenie Zachodniej Tracji, w miejscowości Thrylorio w gminie Komotini zostało otwarte Muzeum Koszykarstwa Romskiego. Zgromadzone w nim artefakty pochodzą nie tylko z tego regionu, ale z całej Grecji, południowej Bułgarii, europejskiej części Turcji z Albanii, Serbii i innych krajów. Podobnie było też w innych rejonach Europy.
Z kolei w Hiszpanii i we Francji jeszcze po wojnie, w latach 60-tych zajmowali się koszykarstwem wędrowni lub półosiadli Manusze, o czym świadczą zachowane zdjęcia tych rzemieślników.
Technika i materiał:
Wymiary:
wvs. całkowita (z uchwytem ) 56 cm, szer. 28 cm, rozwartość górnej krawędzi 25,5 cm
Pochodzenie::
Postaci, obiekty, artefakty:
Atrybuty:
Informacje o autorze:
Autor:
Data urodzenia:
XX w.
Informacje o autorze:
Romski koszykarz pochodzący z wielopokoleniowej rodziny koszykarzy z miejscowości Nálepkovo na Słowacji.
Dane właścicielskie:
Właściciel:
Instytucja przechowywująca:
Data pozyskania zbiorów:
2015 r.
XXI w.
Historia pochodzenia:
Wykonany dla potrzeb filmu dokumentalnego o profesjach romskich, nabyty od wykonawcy.
Informacje o rekordzie:
Ostatnia modyfikacja:
19 sierpień
2024 r.
Numer identyfikacyjny:
254