1/4
Kazan rakijeko, Transylwania,  Rumunia

Data dzieła:

2010 r. - 2012 r., XX w.

Opis:

W romańi ,,kazan rakijeko" - jeden z dwóch podstawowych elementów destylatora (alembiku) do destylacji alkoholu.  Wyrób ma formę baniaka z zamontowaną na stałe pokrywą z otworem do napełniania go destylowanym zacierem. Otwór ten zaamykany jest niewielkim kołpakiem  (w rom. - kapako) łączonym długą rurką ze spiralną chłodnicą umieszczoną w dużym pojemniku z zimną wodą.
Dane podstawowe:

Opis:

"Kazan rakijeko" złożony jest z dwóch oddzielnych (rozdzielnych ) części.  Zasadniczą (główną) jest okrągły baniak o pojemności ok. 30 l . Jego wys.: 45,5 cm , średnica dna  32cm . Na wysokości ok 1/4 wyraźnie się rozszerza tak, że jego górna pokrywa ma średnicę 45 cm. Krawędzie blachy tworzącej ten walcowaty korpus połączone są klasyczną metodą kotlarską przez lutowanie mosiądzem. Pierwszym etapem takiego połączenia jest nacięcie jednej z krawędzi arkusza w równych odstępach na jednakową długość (głębokość) i odgięcie do góry co drugiego fragmentu naciętej blachy.  Pomiędzy pozostawione w  swojej płaszczyźnie i odgięte kwadratowe ,,zęby" wsuwana jest druga krawędź zawijanej blachy. Odgięte "zęby" są ponownie przyginane do poprzedniego położenia i solidnie (dokładnie) zaklepywane. Kolejny etap to lutowanie po zewnętrznej stronie, mosiądzem wzdłuż krawędzi "zębów". Ostatnim etapem takiego łączenia jest maksymalne jego wyrównanie przez sklepanie i  opiłowanie ewentualnych zgrubień, nierówności i nadlewek mosiądzu. Efektem takiego łączenia jest powstałe wzdłuż krawędzi "zębów" odróżniające się złotawą barwą pasemko mosiądzu, tworzące tak zwaną "cygańską ścieżkę (drogę)". W tym przypadku połączenie jest wykonane na tyle perfekcyjnie, że nie łatwo daje się od razu zauważyć i nie sposób wyczuć je dotykiem zarówno na zewnątrz jak i wewnątrz naczynia. Okrągłe dno tego naczynia wstawione jest, powszechną także w blacharstwie, metodą "na zakładkę". Polega ona na zagięciu pod kontem prostym wąskiego pasma przy krawędzi  blachy, w tym przypadku na obwodzie krążka.
      Natomiast w dolnej części blaszanego walca stanowiącego korpus naczynia, podobnej szerokości pasmo zagięte jest do wewnątrz, do góry pod kątem 180 stopni. W to zagięcie wpasowany, wciśnięty jest od góry odgięty obwód blaszanego krążka. Zagięcie musi być na całym obwodzie dokładnie zaciśnięte i zaklepane. W tym przypadku jest ono dodatkowo zaklepane na płasko w kierunku środka kolistego dna, tworząc na jego obrzeżu wyraźne, wąskie zgrubienie.

                      Baniak kazana nakryty jest połączoną z nim na stałe okrągłą, lekko wypukłą pokrywą. Połączenie to wykonane jest również metodą "na zakładkę", w taki sposób,  że pokrywa wyraźnie wystaje poza górny obwód naczynia (baniaka, kazana). Sama pokrywa wykonana jest z dwóch kawałków blachy : środkowego krążka średnicy ok 30 cm i zewnętrznego pierścienia szer. ok. 8,5 cm, połączonych, podobnie jak korpus kazana, perfekcyjnym  lutowaniem mosiądzem. Na środku pokrywy wykonany jest otwór o śred. 13 cm, obwiedziony wysokim na 3 cm kołnierzem, wykonanym typowo kotlarską techniką kucia wyżarzonej miedzianej blachy. Krawędzie kołnierza   wywinięte są na zewnątrz. Po dwóch przeciwległych stronach, przy krawędzi pokrywy przymocowane są dwa uchwyty do przenoszenia kazana (destylatora). Wykonane są z kawałków miedzianej blachy o dł. ok.24 cm i szer. 5 cm. Na całej ich długości ostre krawędzie zostały zniwelowane przez zagięcie do spodu skrajnych  (bocznych) powierzchni o szer. 1 cm., tak, że faktyczna szer. uchwytów wynosi 3 cm. Równocześnie zabieg ten wzmocnił i usztywnił same uchwyty. Uchwyty mają   formę owalnych,, zbliżonych do półokrągłych, kabłąków o końcówkach z obciętymi narożnikami i odgiętych pod kontem 90 stopni  Końcówki te przynitowane są do pokrywy  pojedynczymi, miedzianymi nitami. Główki nitów są na zewnątrz, natomiast bardzo płasko rozklepane tzw. "zakówki" nitów znajdują się od wewnątrz pokrywy.
Uchwyty pomalowane są na czarno.
Korpus kołpaka (rom.- kapako) wykonany jest z dwóch niewielkich płatów blachy połączonych "na zakładkę" i dodatkowo zlutowanych cyną. U dołu jest wyraźnie  zwężony  do średnicy 12cm., co pozwala łatwo go założyć i docisnąć w otworze pokrywy (13 cm). Wysoki na 10 cm kołpak zwieńczony jest lekko wypukłą pokrywką o średnicy 17 cm, połączoną "na zakładkę" i zlutowaną cyną z korpusem. Na środku pokrywki sterczy krótka, miedziana rurka o średnicy 1,5 cm, długości 4 cm, z końcówką długości 1 cm wyraźnie rozszerzoną przez kucie, w celu łatwiejszego mocowania rurki łączącej kazan (destylator) z chłodnicą. Połączenie rurki z pokrywką kołpaka   wzmocnione jest niewielkim (średnica ok. 5 cm) miedzianym krążkiem, przytwierdzonym trzema miedzianymi nitami. Główki nitów są na zewnątrz, natomiast dobrze rozklepane rozpłaszczone  "zakówki" wewnątrz kołpak. Złożony z obu części Kazan (destylator) ma całkowitą wys. ok. 60 cm.
Technika i materiał:

Cechy fizyczne główne:

Wymiary:

30 cm szer. x 60 cm wys.
Postaci, obiekty, artefakty:

Kontekst kulturowy i ludowy:

Kazan (destylator) jest przykładem jednego z najbardziej typowych, powszechnych wyrobów kotlarskich, nie tylko w Rumuni, ale też na całych Bałkanach. Wynika to z faktu , że zarówno w Rumuni jak i w krajach bałkańskich wciąż żywa jest tradycja indywidualnego, domowego wyrobu alkoholowych destylatów z owoców.

          W związku z tym wciąż istnieje stałe zapotrzebowanie na alembiki (destylatory) do ich wyrobu. Przede wszystkim w Rumunii, ale też, choć na mniejszą skalę: w Bułgarii, Serbii, Macedonii, Albanii, zapotrzebowanie to zaspokajają najczęściej kotlarze romskiego pochodzenia. W Rumuni są to najczęściej  przedstawiciele szczepu (społeczności)Kalderaszy (rum. Calderari), których ta nazwa własna nawiązuje do rumuńskiego słowa : calder - kocioł. Spotkać ich można na jarmarkach i bazarach zarówno we wsiach i miasteczkach jak i w dużych miastach, ze stołecznym Bukaresztem włącznie. Sprzedają tam nie tylko robione przez siebie destylatory, ale różny asortyment miedzianych, rzadziej mosiężnych wyrobów: patelnie, garnki, tygielki do kawy, cedzaki, brytwanny itp. Bywają też w Rumunii romskie pracownie (warsztaty) kotlarskie specjalizujące się w wyrobie wielkogabarytowych, kilkuset litrowej pojemności destylatorów o bardziej złożonej (skomplikowanej) budowie, np. wyposażonych w wewnętrzne mieszadła, przeznaczone do półprzemysłowej produkcji alkoholowych destylatów.. Jednocześnie zdażą się, że ci sami rzemieślnicy wykonują na zamówienie mniej lub bardziej ozdobne chrzcielnice do cerkwi i kościołów.

                  Szczególnym skupiskiem romskich kotlarzy w Rumunii jest położona obok Medias, przy drodze nr.14, w kierunku Sygiszoary, wieś Brateiu, licząca ponad 3400 mieszkańców z których 41% to Romowie ( dane z 2011 r. ) . Znaczna część tamtejszych Romów trudni się właśnie kotlarstwem . W okresie letnim, wakacyjnym, wystawiają przy drodze stoiska ze swymi wyrobami, równocześnie wykonując niektóre z czynności związane z tym rzemiosłem .
Informacje o autorze:

Data urodzenia:

XX w.

Miejsce urodzenia:

Rumunia

Informacje o autorze:

Nieznany Rom ze społeczności Gaborów, Rumunia
Dane właścicielskie:

Właściciel:

Instytucja przechowywująca:

Historia pochodzenia:

Miejsce o wykonania nieznane. Najprawdopodobniej w rejonie Negreni, w którejś z miejscowości zamieszkałej przez Romów ,,Gaborów".
Informacje o rekordzie:

Ostatnia modyfikacja:

13 wrzesień 2024 r.

Numer identyfikacyjny:

192